Cách phát hiện, xử trí, phòng tránh cơn thiếu máu não

Bệnh nhân bị cơn thoáng thiếu máu não gây mất tri giác đột ngột trong vài giây, sau đó tri giác tự phục hồi nhưng dễ tái phát. Đó là triệu chứng của bệnh mạch máu não, là dấu hiệu báo trước của tai biến mạch máu não. Vì vậy cơn thoáng thiếu máu não được coi là một cấp cứu khẩn cấp, cần được chẩn đoán điều trị kịp thời.

Nguyên nhân và các yếu tố gây bệnh

Cơn thoáng thiếu máu não thường xảy ra đột ngột trong khoảng thời gian ngắn do sự lưu thông của máu trong động mạch bị giảm vì động mạch bị hẹp, bị co thắt hoặc bị tắc nghẽn do một cục máu đông từ tim hay một mảng vữa xơ từ động mạch lớn lưu thông đến một mạch máu nhỏ ở não.

Có nhiều yếu tố dẫn đến cơn thoáng thiếu máu não, đó là: di truyền, những người có cha mẹ bị bệnh tim mạch dễ bị cơn thoáng thiếu máu não; người trên 60 tuổi; giới tính: ở nam cơn thoáng thiếu máu não gặp nhiều hơn nữ; người béo phì; mắc các bệnh như: tăng huyết áp, bệnh van tim, suy tim, tiểu đường, cholesterol máu cao, hút thuốc lá, sử dụng ma túy...

Huyết khối gây tắc mạch làm thiếu máu nuôi vùng não liên hệ.

Biểu hiện của cơn thoáng thiếu máu não như thế nào?

Mỗi vùng của não được nuôi dưỡng bằng một mạch máu riêng, nếu các mạch máu này bị hẹp hoặc bị bít tắc, làm giảm sự tưới máu cho phần não mà mạch máu chi phối sẽ gây rối loạn chức năng của vùng não đó. Não là tổ chức tiêu thụ nhiều ôxy nhất khi hoạt động và rất nhạy cảm với tình trạng thiếu ôxy. Nếu thiếu dưỡng khí trong 4 -5 phút, các tế bào não đã bị huỷ hoại không phục hồi được nữa. Chúng ta biết rằng mỗi phần của não lại chi phối một bộ phận của cơ thể: về vận động, cảm giác, về ngôn ngữ, về tri giác, xúc giác, thính giác, khứu giác, thị giác, vị giác... Vì vậy khi một vùng não bị tổn thương sẽ xuất hiện triệu chứng của phần cơ thể mà vùng não chi phối như: vùng vận động của não bị tổn thương thì bệnh nhân bị liệt (liệt chi hoặc liệt nửa người); vùng ngôn ngữ bị tổn thương thì bệnh nhân nói ngọng hoặc không nói được nữa... Nếu sự tưới máu chỉ giảm trong một thời gian ngắn chưa làm chết các tế vào thần kinh thì triệu chứng chỉ thoáng qua. Trường hợp mạch máu bị tắc nghẽn hoàn toàn thì các tế bào thần kinh bị tổn thương vĩnh viễn, các triệu chứng trở thành di chứng vĩnh viễn của tai biến mạch máu não. Dấu hiệu của cơn thoáng thiếu máu não xuất hiện đột ngột khi bệnh nhân đang sinh hoạt bình thường như: bất tỉnh; nhức đầu; yếu nhẹ hoặc liệt nửa người; nói ngọng hay không nói được; một mắt hoặc cả hai mắt bỗng không nhìn thấy; tự nhiên mất thăng bằng, chóng mặt, đi hay đứng không vững... Các dấu hiệu trên chỉ kéo dài khoảng 1-10 phút, hiếm khi kéo dài quá một giờ. Do đó khi triệu chứng kéo dài quá một giờ, được xem như bệnh nhân bị tai biến mạch máu não, khi đó não đã bị tổn thương vĩnh viễn.

Nếu bệnh nhân được chuyển đến cơ sở y tế trong những phút đầu tiên, có thể thấy: tăng huyết áp, rối loạn tri giác, mất định hướng, lơ mơ hoặc bất tỉnh, có dấu hiệu liệt mặt và liệt nửa người, nói ngọng hay không nói được, không hiểu được ngôn ngữ, rối loạn nhịp tim, dấu hiệu tắc hẹp động mạch cổ. Xquang cắt lớp không thấy hình ảnh chảy máu hay tổn thương não. Tuy nhiên để chẩn đoán chính xác cần phân biệt với các bệnh có triệu chứng tương tự như: ngất, động kinh, hạ đường huyết, rối loạn tiền đình...

Thái độ xử trí

Cơn thiếu máu não được xem là một cấp cứu khẩn cấp, khi cơn thoáng thiếu máu não mới xảy ra, cần gọi cấp cứu hay chuyển bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất để khám, làm các xét nghiệm để loại trừ trường hợp tai biến mạch máu não và điều trị khẩn cấp. Việc điều trị phải kết hợp với các nỗ lực nhằm giảm các yếu tố gây bệnh như: điều trị tăng huyết áp, tiểu đường, cholesterol máu cao, bệnh tim mạch, loạn nhịp tim, chống đông máu, bỏ hút thuốc lá... Bệnh nhân có thể phục hồi hoàn toàn trong vài phút hay trong khoảng một giờ. Nhưng cần lưu ý rằng bệnh nhân có thể bị tái phát nhiều lần và dẫn tới bị tai biến mạch máu não thật sự với các biểu hiện hôn mê và liệt nửa người vĩnh viễn, thậm chí có thể tử vong. Một nghiên cứu cho thấy trong số những người bị cơn thoáng thiếu máu não có 7% bị tai biến mạch máu não trong tuần lễ đầu, trong đó 50% bị tai biến ở 2 ngày đầu; 14% bị tai biến mạch máu não trong thời gian 3 tháng sau khi xuất hiện cơn thoáng thiếu máu não đầu tiên.

Phòng tránh cơn thoáng thiếu máu não

Muốn phòng tránh cơn thoáng thiếu máu não hiệu quả có thể áp dụng một hay nhiều phương pháp sau đây: uống aspirin liều thấp, hay plavix, aggrenox hoặc thuốc chống đông máu nhằm giảm nguy cơ bị vữa xơ và hẹp động mạch; phẫu thuật hay nong động mạch cổ đối với những người bị hẹp động mạch cổ gây thiếu máu não. Loại bỏ các nguy cơ gây bệnh như: điều trị tăng huyết áp, tiểu đường, bệnh tim mạch, bỏ thuốc lá...

Như vậy cơn thoáng thiếu máu não là một dấu hiệu báo trước của tai biến mạch máu não. Do đó những bệnh nhân bị cơn thoáng thiếu máu não cần được thăm khám khẩn cấp hoặc càng sớm càng tốt để định bệnh và điều trị kịp thời, ngăn ngưa tai biến mạch máu não.

BS. Phạm Thanh Tùng-suckhoedoisong