Dự phòng và điều trị xơ vữa động mạch não

Xơ vữa động mạch (atherosclerosis) là một loại bệnh có hệ thống gây tổn thương các động mạch lớn và trung bình của cơ thể.

Xơ vữa mạch não do đâu?

Vị trí phình mạch máu não.

Có khá nhiều yếu tố gây bệnh như: tăng huyết áp, đái tháo đường, tăng mỡ máu, bệnh van tim, cơ tim, thiếu máu não cục bộ tạm thời, đột quỵ não. Đặc biệt tăng huyết áp và đái tháo đường còn gây đột qụy các ổ khuyết não (các ổ tế bào não bị hủy hoại do thiếu máu nuôi dưỡng) do thoái hóa hyalin ở các mạch máu nhỏ. Nghiện thuốc lá, thuốc lào sẽ làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch và đột quỵ não..

Xơ vữa động mạch thường gây hai biến chứng chủ yếu là co thắt mạch và huyết khối động mạch, nhất là động mạch của tim và động mạch não.

Tùy theo vị trí của đoạn động mạch bị xơ vữa mà có những biểu hiện lâm sàng khác nhau.

Xơ vữa động mạch thường xuất hiện rất sớm, nhưng tiến triển lặng lẽ cho tới khi phát lộ những dấu hiệu đầu tiên của động mạch vành hay động mạch não.

Xơ vữa động mạch não có những triệu chứng gì?

Đau đầu: Đau đầu mang tính chất căng kéo ở vùng thái dương - trán, thường vào buổi sáng với cảm giác chóng mặt, giảm khả năng làm việc, trí nhớ kém.

Ù tai: Trạng thái dễ bị kích thích, rối loạn chức năng hoạt động thần kinh (sắc thái ức chế, rối loạn giấc ngủ...).

Biểu hiện lâm sàng theo giai đoạn

Giai đoạn xơ vữa động mạch não còn bù: Huyết áp tăng nhẹ, cũng có khi huyết áp thấp. Trạng thái thần kinh bắt đầu xuất hiện rải rác: giảm khả năng làm việc, trí nhớ giảm, biến đổi tâm lý nhẹ, các dây thần kinh sọ não bình thường, điện não có tần số không ổn định.

Xơ vữa động mạch não mất bù: Đau đầu như trên, giảm thị trường, rối loạn ý thức dưới dạng sa sút trí tuệ. Liệt nửa người nhẹ, kín đáo, đôi khi rõ với những dấu hiệu tháp, đáy mắt có biểu hiện xơ cứng mạch máu, tăng huyết áp động mạch, ít khi có giảm huyết áp rõ. Điện não tần số dao động với các ổ sóng delta đều đặn hoặc không đều. Lưu huyết não: kéo dài và thay đổi đường kính ở các động mạch lớn và trung bình, có thay đổi thành mạch máu và nhồi máu ở từng nhánh, giảm tưới máu từng ổ.

Ở thời kỳ muộn: Trong giai đoạn này, trên cơ sở của bảng lâm sàng trên với mức độ tiến triển rõ và xấu hơn, nổi bật lên những rối loạn tâm thần: thay đổi tâm lý, trạng thái trầm cảm, dễ bị kích thích, hoảng sợ, trí tuệ sa sút không hồi phục.

Chú ý: Tùy theo từng giai đoạn, cần chẩn đoán phân biệt với: các đột quỵ ở mức độ khác nhau trong tăng huyết áp, huyết khối động mạch não, chảy máu não do vỡ phình mạch, giai đoạn đầu của u não.

Cần có những biện pháp điều trị và dự phòng gì?

Xơ vữa động mạch não sớm hay muộn đều dẫn tới thiểu năng chung của tuần hoàn tim, nhất là ở những bệnh nhân sẵn có những yếu tố thuận lợi như tăng huyết áp động mạch tiến triển. Vì vậy nên sử dụng các thuốc tim mạch, huyết áp. Tùy theo từng trường hợp, có thể sử dụng kết hợp các loại thuốc giãn mạch. Ở giai đoạn xơ vữa động mạch não mất bù, sử dụng strophantinum, sorbitol để điều chỉnh thẩm thấu và thải phù. Trường hợp cần thiết cần kết hợp với thuốc lợi tiểu thải muối. Nếu có tăng huyết áp, cho dùng phối hợp với coversyl captopril. Ở bệnh nhân cao tuổi thường có rối loạn hấp thu cần cho thêm hằng ngày vitamin B1 50mg, vitamin B6 50mg, B12 100g, Rutin C, vitamin E. Để dự phòng ngưng kết tiểu cầu gây huyết khối, cần cho thêm aspirin, dipyridamol ticlid. Đối với rối loạn tâm thần (trầm cảm) cho imipramin, amitriptylin với chỉ định thận trọng và liều thích hợp.

Cho các thuốc tăng chuyển hóa tế bào não: tanakan, duxil, ancalion. Kết hợp điều trị vật lý trị liệu sớm.

Về dự phòng: Trong đời sống hằng ngày, cần chú trọng giữ chế độ ẩm thực hợp lý với mức calo vừa đủ; không ăn hoặc hạn chế dùng các loại thức ăn như thịt mỡ, lòng đỏ trứng, kem, bơ, pho - mát, chocolat, cacao, dầu dừa, dầu lạc; điều hòa hoạt động thể lực vừa sức với độ tuổi và bệnh tật vốn có; tránh các chấn động thần kinh (stress), giữ đời sống tinh thần vui tươi lành mạnh. Bỏ hẳn hút thuốc; điều trị tích cực và kiên nhẫn những bệnh sẵn mắc, nhất là đối với bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường, tăng mỡ máu, đã bị cơn thiếu máu não cục bộ tạm thời theo chuyên khoa.

PGS. Vũ Quang Bích-SKĐS