Các bệnh nhân đái tháo đường (BN ĐTĐ) rất dễ bị mắc các biến chứng tim mạch như hẹp động mạch vành (ĐMV) hay đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim, tai biến mạch não hay đột qụy. Tuy các biến chứng này là cực kỳ nguy hiểm nhưng có thể phòng ngừa được bằng cách điều trị tốt bệnh ĐTĐ và thực hiện lối sống lành mạnh.
Nhồi máu cơ tim là biến chứng đáng sợ nhất của bệnh ĐTĐ vì nó có thể gây tử vong rất nhanh, có khi BN chết trước khi đến được bệnh viện. Phần lớn các BN ĐTĐ bị đột tử cũng là do bị bệnh ĐMV.
Chế độ ăn nhiều rau thích hợp để phòng ngừa bệnh mạch vành ở bệnh nhân đái tháo đường.
Phòng ngừa bệnh ĐMV thế nào?
Để làm giảm nguy cơ bị bệnh ĐMV thì cần phải điều trị tốt bệnh ĐTĐ đạt được mục tiêu (ABC) bằng các biện pháp như chế độ ăn, hoạt động thể lực và dùng thuốc. Giảm cân cũng là một biện pháp tốt giúp người bệnh dễ đạt được các mục tiêu ABC hơn và phòng ngừa bệnh tim mạch dễ hơn. Vì vậy hãy phấn đấu để đạt mục tiêu ngay từ khi bắt đầu điều trị, càng đạt được nhiều mục tiêu thì cơ hội phòng ngừa các biến chứng tim mạch càng lớn. Các mục tiêu ABC là:
A là HbA1C (A-1-C): HbA1C là phần cấu trúc hemoglobin (viết tắt là Hb) của hồng cầu. Mỗi khi các tế bào hồng cầu được tủy xương sản xuất và giải phóng vào dòng máu nó sẽ gắn với một lượng glucose trong máu, mức độ gắn nhiều hay ít tùy thuộc vào nồng độ đường trong máu tại thời điểm đó cao hay thấp. Do hồng cầu có đời sống khoảng 100-120 ngày nên HbA1C có giá trị đánh giá nồng độ đường máu của bạn trong vòng 3-4 tháng trước đó và các bác sĩ thường chỉ định làm xét nghiệm HbA1C cho bệnh nhân mỗi 3-4 tháng (tương đương 3-4 lần mỗi năm). Lưu ý các BN ĐTĐ là cần phải kiểm soát tốt cả đường máu lúc đói và đường máu sau bữa ăn thì mới hy vọng đạt được mức HbA1C theo khuyến cáo của Hội ĐTĐ Mỹ là dưới 7%. Nếu để HbA1C tăng lên 1% thì nguy cơ bị bệnh ĐMV tăng lên 11%.
B (Blood pressure) là huyết áp (HA): Con số HA sẽ cho biết áp lực trong lòng động mạch của bạn. HA càng cao thì tim càng phải hoạt động mạnh để bơm được máu vào các mạch máu, vì vậy có nguy cơ bị suy tim nếu HA cao nhiều hoặc cao kéo dài. Khuyến cáo của Hội ĐTĐ Mỹ từ nhiều năm nay về mức HA cho các BN ĐTĐ là phải <130/80mmHg, mà tốt nhất là 120/70mmHg, mục tiêu này thấp hơn nhiều so với mức được chẩn đoán tăng HA là 140/90mmHg. Thuốc điều trị tăng HA tốt nhất cho các BN ĐTĐ là các thuốc nhóm ức chế men chuyển (coversyl, renitec, zestril...) hoặc nhóm ức chế thụ thể angiotensin (approvel, micardis...) vì ngoài tác dụng hạ HA nó còn có tác dụng bảo vệ tim và thận của người bệnh bị ĐTĐ. Nếu để HA tâm thu tăng thêm 10mmHg thì nguy cơ bị bệnh ĐMV tăng lên 15%.
C là mỡ máu (cholesterol): Cholesterol chính là lượng mỡ trong máu. Có nhiều loại mỡ khác nhau, ví dụ HDL cholesterol thì có tác dụng bảo vệ tim mạch còn LDL cholesterol thì lại có thể gây xơ vữa các mạch máu và dẫn tới bị các bệnh tim. Triglycerides cũng là một loại mỡ có hại cho tim. Mục tiêu cần đạt được về mỡ máu ở các BN ĐTĐ theo Hội ĐTĐ Mỹ: LDL cholesterol đạt dưới 2,6 mmol/l HDL cholesterol với trên 1,0 mmol/l (nam), trên 1,25mmol/l (nữ); triglyceride dưới 1,7mmol/l. Theo các nghiên cứu, nếu để LDL-C tăng lên 1mmol/l thì nguy cơ bị bệnh ĐMV tăng lên 57%. Nhưng nếu làm tăng được HDL-C lên thêm 0,1mmol/l thì sẽ làm giảm nguy cơ bị bệnh ĐMV xuống 15%.
Làm cách nào để đạt được các mục tiêu ABC?Lựa chọn các loại thức ăn phù hợp, tích cực tập luyện và uống thuốc đều đặn sẽ giúp bạn đạt được các mục tiêu nêu trên.
Chọn các loại thức ăn phù hợp: Rất nhiều người bệnh hiểu rõ điều này vì sau khi thay đổi chế độ ăn, loại thức ăn thì đường máu, mỡ máu và cả HA của họ đều biến đổi rất lớn. Sau đây là một số cách lựa chọn thức ăn phù hợp mà bạn có thể áp dụng dễ dàng. Còn nếu bạn muốn biết thêm thông tin thì hãy trao đổi với bác sĩ điều trị của bạn:
- Ăn giảm mỡ, đặc biệt là các mỡ bão hoà (có trong thịt mỡ, mỡ lợn, da gà, bơ, sữa toàn phần, kem, pho-mát, dầu dừa, dầu palm (cọ), bánh mỡ.
- Chuyển sang ăn các loại thức ăn ít mỡ hoặc không có mỡ.
- Ăn vừa phải hoa quả và ăn nhiều rau hơn.
- Giảm ăn các loại thức ăn nhiều cholesterol (như lòng đỏ trứng, da gà, thịt gà béo và các loại bơ sữa giàu cholesterol).
- Chọn ăn các loại chất béo giúp làm giảm cholesterol trong máu, ví dụ dầu ôliu, dầu canola. Các loại hạt cũng là những thức ăn chứa mỡ "tốt".
- Ăn cá 2-3 lẫn mỗi tuần, ưu tiên các loại cá có nhiều mỡ tốt hay mỡ bảo vệ tim. Ví dụ các loại cá hồi, cá mòi, cá trích, cá thu.
- Chế biến món ăn ít mỡ như nướng, quay, hoặc sử dụng các loại chảo chống dính, cooking sprays).
- Ăn các loại thức ăn nhiều chất xơ như bột yến mạch (oatmeal), hạt khô, đậu, hoa quả và các loại rau.
- Ăn nhạt bớt.
Phấn đấu giảm cân hoặc phòng ngừa không để tăng cân:
- Ăn giảm lượng chất béo và lượng calo. Tăng cường tập thể dục thể thao, vận động thể lực nhiều hơn nữa.
Uống thuốc đều đặn: Các thuốc sẽ giúp bạn đạt mục tiêu ABC dễ hơn và làm giảm các nguy cơ bị các biến chứng tim mạch, bao gồm cả nhồi máu cơ tim và đột qụy. Có thể bạn sẽ cần phải uống hoặc tiêm nhiều loại thuốc cùng lúc, bao gồm:
- Các thuốc hạ đường máu loại uống như diamicron, amaryl, glucophage, avandia hoặc loại tiêm như insulin.
- Các thuốc hạ HA như coversyl, renitec, approvel, lacipil, amlor...
- Các thuốc điều trị rối loạn lipid máu như crestor, zocor, lipitor...
- Aspirin liều thấp (100 - 300mg/ngày) phòng xơ vữa mạch máu. Uống thuốc đều đặn có nghĩa là uống đúng liều lượng và thời gian, không được tự động ngừng thuốc hoặc điều chỉnh liều lượng mà không có sự đồng ý của thầy thuốc.
- Vì thuốc lá không chỉ có hại cho phổi mà còn rất nguy hiểm cho hệ tim mạch, làm gia tăng nguy cơ bị các biến chứng tim mạch nên cần bỏ thuốc lá càng sớm càng tốt. Không nên vin vào bất cứ lý do gì để trì hoãn việc này. Nếu bạn đã quyết tâm thì hãy báo cho bác sĩ, người thân và bạn bè biết để nhận được sự hướng dẫn và hỗ trợ hiệu quả.
Dự án quốc gia phòng chống bệnh đái tháo đường - Bệnh viện Nội tiết TW
