Thuốc trị nhồi máu não

Tai biến mạch não (TBMN) là bệnh lý thần kinh hay gặp nhất và là một cấp cứu lớn trong y học, là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ 3 sau các bệnh lý về tim mạch và ung thư, đồng thời là một bệnh gây tàn phế mắc phải ở người trưởng thành, là gánh nặng cho gia đình bệnh nhân (BN) và xã hội.

TBMN gặp ở mọi nơi, tần suất mắc bệnh là 75 trường hợp/100.000 dân (theo một nghiên cứu tại Hà Nội), tỷ lệ tử vong khoảng 30% (theo một nghiên cứu tại TP. Hồ Chí Minh). Bệnh tăng lên rõ rệt theo tuổi (phổ biến nhất ở lứa tuổi 60 - 80), nam mắc bệnh nhiều hơn nữ. TBMN xảy ra quanh năm nhưng gặp nhiều hơn về mùa lạnh và những tháng chuyển mùa hoặc vào những ngày thay đổi thời tiết đột ngột, nhiệt độ càng thấp thì TBMN càng nhiều, đặc biệt bệnh xảy ra nhiều vào lúc sáng sớm.

Mạch máu bị tắc nghẽn gây nhồi máu não.
TBMN bao gồm hai thể, thể nhồi máu não và thể chảy máu não. Nhồi máu não (thiếu máu não cục bộ, nhũn não) xảy ra khi một mạch máu bị tắc, nghẽn, khu vực tưới bởi mạch đó bị thiếu máu và hoại tử. Nhồi máu não chiếm khoảng 80 - 85% trong tổng số các bệnh nhân TBMN. Mặc dù TBMN vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu nhưng việc phát hiện và điều trị khịp thời cũng làm giảm tỷ lệ tử vong cũng như tỷ lệ di chứng.

Các biểu hiện lâm sàng của nhồi máu não

Bệnh thường khởi phát đột ngột hoặc từ từ, tăng dần trong vài giờ đến vài ngày đầu các triệu chứng thần kinh tùy thuộc vào vị trí tổn thương như tê bì hoặc liệt nửa người, nói khó, lú lẫn...

Nếu bệnh nhân xuất hiện các triệu chứng trên cần đưa ngay đến chuyên khoa thần kinh khám và làm các xét nghiệm để chẩn đoán xác định bệnh cũng như nguyên nhân gây bệnh.

Điều trị nhồi máu não như thế nào?

Mục tiêu: Điều trị càng sớm càng tốt nhằm hạn chế tử vong và di chứng cho người bệnh, bao gồm điều trị giai đoạn cấp và điều trị dự phòng tái phát.

Điều trị nhồi máu não giai đoạn cấp:

- Điều trị nhằm hạn chế tổn thương các tế bào thần kinh: Các biện pháp chung (thở ôxy, chống toan máu, kiểm soát đường máu không vượt quá 12-14mg/lít); chống phù não bằng manitol hoặc glycerol; dùng các thuốc ức chế canxi và bảo vệ tế bào thần kinh khác như nimodipine... (trong tương lai có thể sử dụng một số thuốc bảo vệ tế bào thần kinh như các thuốc ức chế glutamat (NMDA), các thuốc ức chế gốc tự do).

- Điều trị nhằm vào mạch máu: Làm pha loãng máu (trong nhồi máu não thì tỷ lệ hematocrite tăng do đó dẫn đến giảm lưu lượng tuần hoàn nên cần pha loãng máu nhưng phải theo dõi chức năng tim và quản lý huyết áp; sử dụng các thuốc chống đông và tiêu huyết khối nhưng phải theo dõi và chỉ định chặt chẽ (heparin được chỉ định trong bóc tách động mạch cảnh hoặc sống nền; fraciparin được chỉ định điều trị dự phòng tắc động mạch phổi và động mạch chi dưới; thuốc tiêu huyết khối được sử dụng trong trường hợp nhồi máu não thuộc động mạch não giữa ở những bệnh nhân được chẩn đoán sớm trong vòng 3 - 6 giờ sau tai biến, tại trung tâm đột qụy ở một số bệnh viện lớn; thuốc chống ngưng tập tiểu cầu như aspirin, plavix..., ngoài tác dụng điều trị dự phòng còn có tác dụng trong giai đoạn cấp); khống chế huyết áp cho phù hợp, không xử dụng thuốc hạ huyết áp quá nhanh như adalat.

- Điều trị và dự phòng các biến chứng: điều trị động kinh; điều trị các biến chứng tim mạch, hô hấp, biến chứng nhiễm trùng (viêm phổi, viêm đường tiết niệu…); điều trị biến chứng teo cơ cứng khớp, loét, mảng mục…(tập phục hồi chức năng vận động; trăn trở bệnh nhân 3 - 4 giờ/1 lần; xoa bóp vùng tỳ đè…).

- Những việc nên làm: nhanh chóng chẩn đoán xác định bệnh và nguyên nhân gây bệnh; bệnh nhân cần được nằm trên một đệm đặc biệt như đệm hơi hoặc đệm nước trong vài ngày đầu, khi huyết động ổn định chuyển sang tư thế 30 độ; thở ôxy qua ống thông mũi hoặc đặt nội khí quản nếu cần; bù nước và điện giải; theo dõi tim mạch bằng monitoring ít nhất trong 24 giờ; những việc không nên làm như sử dụng thuốc chống đông hoặc chống ngưng tập tiểu cầu mà không chụp cắt lớp vi tính sọ não; dùng thuốc hạ huyết áp quá nhanh như adalat.

Điều trị dự phòng tái phát

Điều trị tốt các yếu tố nguy cơ của TBMN như uống thuốc huyết áp thường xuyên theo đơn của bác sĩ, ăn nhạt muối, hạn chế mì chính; bỏ bia, rượu và thuốc lá; không dùng sâm, nhung hoặc cam thảo; kiểm soát tốt đường máu; hạn chế ăn mỡ động vật, thay bằng dầu thực vật; đi bộ, tập thể dục đều đặn tránh béo phì hoặc tăng cân; bóc lớp áo trong của động mạch cảnh khi hẹp trên 70%; điều trị thuốc chống ngưng tập tiều cầu (aspirin 100 - 300mg/ngày kéo dài 3 tháng trong trường hợp nhồi máu não lần đầu hoặc thiếu máu não cục bộ thoảng qua; kéo dài 6 tháng trong trường hợp nhồi máu não tái phát (cần tuân thủ chống chỉ định); điều trị thuốc kháng vitamin K trong trường hợp nhồi máu não có nguồn gốc từ tim.

BS. Khúc Thị Nhẹn