Uống aspirin ngừa ung thư, khoẻ tim?

Hiện có khá nhiều người, đặc biệt người cao tuổi, nghe nói aspirin có thể phòng ngừa các bệnh lý tim mạch nên đã tự ý uống mà không thông qua ý kiến bác sĩ. Gần đây, lại có thông tin uống một liều nhỏ aspirin hàng ngày sẽ giúp giảm nguy cơ mắc nhiều loại ung thư, vì có bằng chứng khoa học đủ mạnh khẳng định những người ngoài 40 tuổi nên uống aspirin hàng ngày để bảo vệ mình. Thực sự có đúng vậy không?

Không tự ý uống aspirin để bổ tim

Ngoài ba tác dụng chính: hạ sốt, chống viêm, giảm đau, aspirin còn có tác dụng chống kết tập tiểu cầu (tức làm cho tiểu cầu không tụ hợp lại gây đông máu). Chính tác dụng thứ tư này khiến việc sử dụng aspirin phải thận trọng: chống chỉ định trong các bệnh lý gây xuất huyết như sốt xuất huyết; hay với phụ nữ có thai ở ba tháng cuối vì nguy cơ băng huyết khi sinh.

Tuy nhiên, cũng nhờ tác dụng chống kết tập tiểu cầu mà aspirin trở thành thuốc rất quý, có thể dùng ngăn ngừa hình thành cục huyết khối gây nghẽn mạch dẫn đến nhiều bệnh lý tim mạch, trong đó có giúp máu không đóng cục gây nghẽn động mạch vành.

Đã có nhiều nghiên cứu áp dụng tính chất chống kết tập tiểu cầu của aspirin vào điều trị và đề xuất chỉ định aspirin trong một số bệnh tim mạch sau:

Chống tái phát nhồi máu cơ tim: với liều dùng aspirin 75 – 325mg mỗi ngày. Có thể kết hợp thêm dipyridamole (thuốc dãn mạch vành) hoặc streptokinase (thuốc làm tan huyết khối).

Dự phòng tai biến mạch máu não: aspirin chứng tỏ làm giảm nguy cơ đột quỵ và các cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua, đưa đến tai biến mạch máu não do huyết khối.

Dự phòng tai biến huyết khối gây tắc mạch trong phẫu thuật đặt van tim nhân tạo hoặc làm cầu nối mạch vành: thường kết hợp aspirin với dipyridamole.

Như vậy, aspirin đã được sử dụng trong lĩnh vực bệnh lý tim mạch nhưng chủ yếu phòng ngừa và phải dùng thời gian dài. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu và điều trị có cảnh báo không được tự ý sử dụng thuốc cho mục đích phòng ngừa tiên phát (tức ngừa trước khi có bệnh) với những người không có dấu hiệu bệnh rõ ràng. Khuyến cáo mới đây của hội Tim mạch Hoa Kỳ là không khuyến khích bác sĩ kê đơn aspirin thoải mái để phòng ngừa tiên phát cho những người thật sự không có bệnh tim mạch. Với người chưa có nguy cơ, dùng aspirin dài hạn để phòng ngừa sẽ có hại hơn lợi, bởi dễ bị các tác dụng phụ, trong đó có nguy cơ xuất huyết. Với người đã bị nhồi máu cơ tim hay đột quỵ do huyết khối và có nguy cơ tái phát, dùng aspirin dài hạn, dù liều thấp 75 – 81mg/ngày trong liên tục nhiều năm, vẫn cần có sự theo dõi của bác sĩ. Tác dụng có hại của aspirin bao gồm chứng khó tiêu, buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy, loét dạ dày tá tràng và xuất huyết tiêu hoá. Người bị hen suyễn cũng nên thận trọng, dùng tuỳ tiện aspirin có thể làm khởi phát cơn hen và bệnh trầm trọng hơn. Nói chung, không nên tự ý uống aspirin để bổ tim, khoẻ tim. Nếu nghi ngờ bị bệnh tim mạch nên đi khám, khi đã được bác sĩ chỉ định dùng aspirin nhằm ngừa bệnh tim mạch cũng cần lưu ý cách uống.

Aspirin ngừa ung thư: lợi bất cập hại

Cho đến giờ vẫn chưa có hướng dẫn chính thức về việc dùng aspirin ngừa ung thư đại trực tràng, tất cả vẫn trong vòng nghiên cứu.

Cách đây nhiều năm đã có nhiều nghiên cứu tìm hiểu xem aspirin và cả nhóm thuốc gọi là thuốc chống viêm không steroid (viết tắt NSAID) có tác dụng ngừa ung thư đại trực tràng không, bởi aspirin và NSAID có tác dụng ức chế enzyme cyclo-oxygenase 2 (viết tắt COX-2), do đó sẽ ức chế sự tạo thành chất sinh học prostaglandin trong cơ thể. Prostaglandin do COX-2 kích thích tạo ra, có tác dụng gây viêm và trong một số trường hợp còn kích thích sự phân chia tế bào ác tính gây ung thư đại trực tràng, nhất là người bệnh đã mắc sẵn pôlýp ruột già. Vì thế, aspirin và NSAID được hướng đến nghiên cứu ngừa ung thư đại trực tràng, bên cạnh tác dụng chống viêm. Tuy nhiên, các nghiên cứu đến nay vẫn chia làm hai hướng: có nghiên cứu cho thấy aspirin và NSAID không có tính bảo vệ, tức không làm giảm tỷ lệ mắc ung thư đại trực tràng; một số nghiên cứu khác lại thấy có bảo vệ nhưng tỷ lệ ngừa ung thư đại trực tràng chỉ vào khoảng 30 – 60%.

Gần đây, vấn đề dùng aspirin ngừa ung thư đại trực tràng lại rộ lên khi có bài báo đăng trong tạp chí y khoa The Lancet, tường trình một nghiên cứu với tám cuộc khảo sát trên 25.000 bệnh nhân, cho thấy tỷ lệ tử vong do ung thư ở những người uống aspirin liều thấp 75mg/ngày giảm 21% trong suốt quá trình nghiên cứu và 34% sau năm năm. Theo kết quả này thì tỷ lệ ngừa rõ ràng cũng thuộc loại thấp, chỉ khoảng 21 – 34% và phải uống aspirin đều đặn hàng ngày, ít nhất năm năm. Nên lưu ý, bất cứ nghiên cứu nào cũng đều đề cập đến nguy cơ dùng aspirin dài hạn (dù với liều thấp) đưa đến viêm loét đường tiêu hoá, đặc biệt xuất huyết dạ dày. Bài báo đăng trên tạp chí The Lancet thật ra chỉ tiếp thêm việc tranh luận có nên uống aspirin ngừa ung thư đại trực tràng không, bởi có khi “lợi bất cập hại”, chính aspirin làm tăng nguy cơ chảy máu dạ dày ở 1/1.000 bệnh nhân trên toàn thế giới mỗi năm.

Cho đến giờ vẫn chưa có hướng dẫn chính thức về việc dùng aspirin ngừa ung thư đại trực tràng, tất cả vẫn trong vòng nghiên cứu. Chúng ta hãy đợi khi nào trên bao bì hoặc bản hướng dẫn sử dụng aspirin có ghi: “có thể dùng asprin ngừa ung thư đại trực tràng”, khi đó hãy dùng. Xin đừng dựa vào thông tin không đáng tin cậy, dùng thuốc bừa bãi dễ đưa đến tình cảnh “tiền mất tật mang”.

PGS.TS.DS Nguyễn Hữu Đức